این عمار

قلم شخصی:

آشنايي با نقش تفكر در زندگي
زماني كه خداوند موجودات را آفريد، به هر كدام از آن ها بر طبق ظرفيّت ها و توانايي هايشان نعمت هايي را تفضل فرمود. و از ميان همه موجودات به انسان، ضمن بخشيدن قوه غضب و شهوت، نعمت عقل را عنايت فرمود. به اين وسيله انسان ها  اختيار پيدا كرد ند، كه با كمك عقل حدود ها و مرز ها را تشخيص دهند. و از آن جا كه در استفاده از عقل آزاد آفريده شده اند نحوه تفكر و نگرش آن ها متفاوت مي باشد. برخي از آن استفاده نيكو مي كنند و برخي با وجود شناخت حقيقت سعي در گمراهي ديگران دارند و برخي نيز از آن اصلا استفاده نمي كنند. همين طرز تفكر ها  است كه منجر به اعمال ها و رفتار هايي از سوي ايشان مي شود. در نتيجه برخي از آن ها راه نجات و هدايت را يافته، سعادت مند مي شوند و برخي منحرف گشته به ضلالت و گمراهي مي افتند و سرانجامشان بدبختي است. اما از آنجا كه نگرش و تفكر در زندگي انسان ها چنين  نقش مهمي را ايفا مي كند، لذا خداوند از طرق مختلف راه هاي صحيح انديشيدن را به آن ها آموزش داده است. تا به گمراهي نيفتند مگر به خاطر لجاجت و جهلشان. به اين ترتيب راه نشان داده شده است. و انسان ها با توجه به اختيارشان مي توانند راه سعادت را پيش گيرند. و يا خود را به جهالت زده و با لجاجت از راه حق دور گردند. در اين بخش به احاديث مربوط به تفكر پرداخته شده است.

 در ابتدا جمله اي از پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نقل مي شود كه در آن به نقش تفكر در زندگي و اهميت والاي آن اشاره شده است:

فِكْرَةُ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ ؛[1]

 تفكر يك ساعت بهتر از عبادت يك سال است.[2]

اميرالمؤمنين علي (علیه السلام) نيز مي فرمايد:

خداوند اسلام را… شفا و تعقل قرار داد براي كسي كه تدبر و تفكر نمايد.[3]

به نظر مي رسد معناي اين حديث بسيار گسترده است. از جمله اين كه اسلام، برنامه اي جامع و كامل براي زندگي سعادتمندانه و قران نيز شفا و درمان براي كساني است كه به دنبال راه و روش نيكو براي درمان دردهاي معنوي خويش هستند. اما انسان ها تنها با تفكر و تعقل مي توانند به اين راه و روش پي ببرند. ارزش اين نوع تفكر بسيار بالاست و شايد سخن امام صادق (علیه السلام) در مورد ابوذر به همين نوع تفكر اشاره دارد، ايشان مي فرمايند:

 بيشترين عبادت ابوذر كه خدا رحمتش كند، دو چيز بود: انديشيدن و عبرت گرفتن.[4]

از اين آيات و احاديث و ديگرآيات و روايات برداشت مي شود كه تفكر عبادتي عظيم است. بنابراين سه نوع عبادت وجود دارد: عبادت بدنى مثل نماز خواندن، روزه گرفتن؛ عبادت مالى مثل زكات دادن، خمس دادن و به طور كلى انفاقات؛ و عبادت فكرى (عبادت صرفاً روحى) كه نامش تفكر است، و تفكر، افضل انواع عبادات است. اينكه پيامبر اكرم فرمود: تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، بالا بودن ارزش تفكر،را مي رساند؛ يك ساعت تفكر، برابر باشد با يك سال عبادت بدنىِ بدون تفكر، و حتي در برخي كتب برابر با شصت سال عبادت بيان شده است. البته مقصود بيان ضرورت اين امر است. نه  جانشين سازى و رها كردن عبادت بدني. زيرا هركدام از اين عبادات در جاى خود لازم و ضرورى است.[5]

حال، بايد به اين نكته توجه شود كه تفكر در چه مسائلي اهميت بيشتري دارد.  تفكر انواع مختلفي دارد، كه در متون اسلامى به خصوصيت اين تفكرها توجه شده است.

قرآن كتاب هدايت انسان هاست و بارها و بارها دعوت به تفكر و انديشه مى‏نمايد، علاوه بر اينكه راههاى لغزش انديشه را ارائه داده است، منابع تفكر را نيز نشان داده است، يعنى موضوعاتى كه شايسته است انسان در آن موضوعات فكر خويش را به‏كار اندازد و از آن ها به عنوان منابع علم و اطلاع خويش بهره‏گيرى نمايد معرفي نموده است.

در اسلام به طور كلى با صرف انرژى فكرى در مسائلى كه راه تحقيق براى انسان در آنها وجود ندارد، و همچنين مسائلى كه  تحقيق در مورد آن ها فايده‏اى به حال انسان ندارد مخالفت شده است.

پيغمبر اكرم علمى را كه سودى  نداشته باشد و در واقع بودن و نبودنش با هم فرقی نکند را بيهوده خوانده اند. اما علومى كه راه تحقيق در آنها باز و در حقیقت سودمند باشند همواره مورد تأييد و تشويق اسلام بوده است.

[1] . مصباح الشريعة،منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام‏، انتشارات اعلمى‏، بيروت‏، چاپ اول‏، 1400 ق‏،  ص: 114.
[2] . مصباح الشريعة / ترجمه مصطفوى، منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام‏، ترجمه علامه مصطفوى، حسن‏، انتشارات انجمن اسلامى حكمت و فلسفه ايران‏، تهران‏، چاپ اول‏، 1360 ش‏، ص 116.
[3] . أسرار آل محمد عليهم السلام، هلالى، سليم بن قيس‏، مترجم انصارى زنجانى خوئينى، اسماعيل‏، انتشارات نشر الهادي‏، قم،‏چاپ اول‏، 1416 ق‏، ص 264.
[4] . الخصال، همان، ترجمه  فهرى زنجانى، احمد، انتشارات علميه اسلاميه‏، تهران‏، چاپ اول‏،ج‏1،  بى تا، ص48.
[5] . ر.ك مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى، ج‏22، ص 764.